الکترورتینوگرافی
الکترورتینوگرافی (Electroretinography)
روشی برای آزمایش و اندازهگیری سلامت شبکیۀ چشم با مقایسۀ فعالیتهای الکتریکی شبکیه در شرایط عادی و غیرعادی، به وسیلۀ دستگاه الکترورتینوگرام[۱]. الکترورتینوگرافی ترکیبی از سه واژۀ الکترو (الکتریسته)، رتینو (شبکیۀ چشم) و گرافی (بررسی و ثبت نتایج) و در معنای تحتاللفظی به معنای «بررسی الکتریکی شبکبه» است. این روش به صورت مخفف این کلمات (ERG) کاربرد بیشتری دارد. الکترورتینوگرام هم به همین معنا و به جای آن هم استفاده میشود. سلولهای شبکیه به محرکهای نوری یا دیگر تحرکها واکنش نشان میدهند و دامنۀ الکتریکی سلولها تغییر میکند. پزشک متخصص با مطالعه این تغییرات به وسیلۀ الکترورتینوگرام، وضعیت شبکیه را از نظر سلامتی و نوع بیماری بررسی میکند. شبکیه شامل چندین میلیون سلول گیرندۀ نور و سلولهای عصبی است. تغذیه، عملکرد و نیز جریان الکتریکی آنها نشانگر سلامت یا وخامت آنها است. البته اختلال سلولها باعث مشکلات در شبکیه و بینایی خواهد شد. آزمایش ERG فقط به جنبۀ الکتریکی شبکیه میپردازد.
تاریخچه
فیزیولوژیست سوئدی آلاریک فریتوف هولمگرن[۲] برای اولین بار در سال 1865م، واکنش الکتریکی شبکیه به نور شدید را گزارش کرد. او با بررسی حیوانات دوزیست به فعالیت الکتریکی چشم آنها پی برد، ولی یافتۀ خود را نتوانست بهدرستی تجزیه و تحلیل کند؛ اما شیمیدان و فیزیکدان اسکاتلندی سر جیمز دِوار[۳] همین بررسیها را در چشم انسان ادامه داد و در 1877م گزارش یافتههایش را ارائه کرد. همزمان جان گریمک کندریک[۴] هم مستقلاً تحقیق کرده است. در سالهای بعد، دیگران ادامه دادند تا اینکه در 1941م روانشناس امریکایی لورین ریگز[۵] با آزمایش الکترود لنز تماسی، نتایج قابل توجهی در آزمایش الکتریکی شبکیه گرفت. راگنار گرانیت[۶] این بررسیها را ادامه داد و در 1967م به خاطر ارائۀ روش الکترورتینوگرافی جایزۀ نوبل فیزیولوژی و پزشکی را (به صورت مشترک با هالدن کفر هارتلین[۷] و جورج والد[۸]) دریافت کرد.
اجرای آزمایش
معمولاً پزشک در آغاز به منظور گشاد شدن مردمک، قطرۀ چشمی به چشمان بیمار میریزد. وسیلهای به نام جمعکننده برای بسته نشدن پلکها به کار میگیرد. سپس دستگاه الکترورتینوگرام (شامل الکترودها، چراغ چشمکزن و نمایشگر) را استفاده میکند. الکترودهایی را روی چشم و قرنیه و الکترودهایی را بیرون چشم قرار میدهد. بیمار قبل از نصب الکترودها، به صورت موضعی بیهوشی میشود. پزشک در دو وضعیت تاریکی مطلق و نور معمولی با چراغ چشمکزن، نوری را به درون چشم میفرستد. این محرکها، سلولهای شبکیه را به واکنش وامیدارد. این واکنشها از طریق الکترودها به نمایشگر منتقل و نمایش داده میشود. پزشک با دیدن منحنیهای الکتریکی از وضعیت شبکیه آگاه شده و برای درمان تصمیم میگیرد با این آزمایش بیماریهای مربوط به شبکیه یا بیماریهایی که به شبکیه آسیب رسانده قابل تشخیص هستند؛ مثل بیماری ژنتیکی آرپی (شب کوری)، جداشدگی شبکیه، دیستروفی ماکولا، رتینوپاتی دیابتی، گلوکوم (آب سیاه)، آسیب ضربهای و اختلال در شبکه خونرسانی شبکیه. اجرای این آزمایش عوارض و خطرات خاصی ندارد؛ مگر چشمدردِ موقت یا ساییدگی قرنیه در بعضی افراد که درمانپذیر است. پزشک پس از مطالعۀ نتایج به دست آمده، نسبت به شرایط بیمار و نوع بیماری نسبت به درمان با دارو یا جراحی یا ترکیبی تصمیم میگیرد.